Cyganie, dandysi, dekadenci

← Czasopisma i manifesty literackie Młodej Polski (Confiteor, Forpoczty)

Cyganie, dandysi, dekadenci, Dekadentyzm
Strona główna

Koncepcja młodopolskiego artysty i sztuki →

Cyganeria[]

Cyganeria (bohema) – krąg artystów modernistycznych, spędzających życie głównie w kawiarniach, demonstrując swój niczym nieskrępowany styl życia, skrajny indywidualizm, wyalienowanie, odrzucenie konwenansów i norm. Gardzili mieszczaństwem (filistrami), odrzucali życie rodzinne i zarabianie pieniędzy. Dla cyganerii liczyła się tylko sztuka, wymagająca poświęceń i demoniczna. Odkrywali ciemną stronę życia ludzkiego, w przekonaniu, że im coś jest ciemniejsze – tym jest prawdziwsze. Stąd bierze się ich skłonność do nałogów, zamiłowanie do ciemnych (przeważnie czarnych) strojów – wpływ dandyzmu - oraz zamiłowanie mrocznymi tematami, jak np. satanizm. Członkowie cyganerii artystycznej byli często skandalistami (jak np. Paul Verlaine).

Słowo "bohema" pochodzi z francuskiego la bohème - "cyganeria", a to z kolei ze średniowiecznej łaciny: bohemus - "mieszkaniec Czech"; później określano tym mianem Cyganów, którzy, jak sądzono, przybyli właśnie z Czech.

Charles Baudelaire
Paul Verlaine
Jean Arthur Rimbaud

Dandyzm – postawa życiowa oparta na przeświadczeniu, że życie może być wyrazem samoekspresji i sztuką. Dandysi szczególną rolę przywiązywali więc do stroju, na który składał się zazwyczaj czarny płaszcz, kapelusz i fantazyjny krawat. Dandyzm jest to również sposób postrzegania świata, jako chaosu, jako wrogiego i nieprzyjaznego, a przede wszystkim nieautentycznego otoczenia. Dandysi, podobnie jak cyganeria artystyczna, przeciwstawiali się filisterskiemu stylowi życia, byli często skrajnymi indywidualistami, tworzyli i zamykali się we własnych światach. Dandyzm jest więc formą walki o własny autentyzm i indywidualizm, przejawiający się we wszystkich aspektach życia.

Dekadenci Patrz hasło: Dekadentyzm

„Próchno” Wacława Berenta[]

Powieść „Próchno” Wacława Berenta najlepiej oddaje dramatyzm egzystencji cyganerii. Bohaterowie chcąc odizolować się od filisterskiego świata konwenansów wybierają sztukę jako cel swojego życia, płacąc jednak ten wybór wielkim kryzysem wartości. Poczucie niemożności realizacji artystycznej (improduktywizm) prowadzi ich do popadania w dekadenckie nastroje, alkoholizm, poszukiwanie nirwany i śmierci.

Cyganeria polska[]

Cyganeria krakowska[]

Najaktywniejszym ośrodkiem moderny w Polsce był Kraków, tamtejsza cyganeria, skupiona wokół Przybyszewskiego jest też najbardziej reprezentatywna. Tam też rozpoczynały swoją karierę kabarety literacko-artystyczne, jak np. „Zielony Balonik”, działający w cukierni Jama Michalikowa. Oprócz wyśmiewania pruderyjnego stylu życia, krytykował on również samych artystów, głównie za zbytnie metaforyzowanie symboli (pamiętna kukiełka Jacka Malczewskiego).
Tadeusz Boy-Żeleński wyróżnia dwa rodzaje krakowskiej cyganerii:

„przybyszewszczyznę”, a więc artystów skupionych wokół Stanisława Przybyszewskiego, balansujących na krawędzi patologii (przykładem może być „Nos” z „Wesela” Wyspiańskiego)

cyganerię bronowicką, skupioną wokół Włodzimierza Tetmajera i Lucjana Rydla.

Cyganeria warszawska[]

To grupa poetów i malarzy działająca w latach 1838-1843, do której należeli m.in.: Józef Bohdan Dziekoński (autor powieści fantastycznej Sądziwój), Roman Zmorski (tłumacz ludowych pieśni serbskich), Włodzimierz Dionizy Wolski (autor libretta opery Moniuszki Halka). W warunkach twardego terroru politycznego grupa ta jednak nie mogła trwać długo, choć zdobyła się nawet na własne pisma: „Nadwiślanin” (1841-1842) i „Jaskółka” (1843). "Cyganie" warszawscy, podobnie jak europejscy, manifestowali sposobem bycia i w twórczości pogardę dla "salonowych" konwencji obyczajowych, głosili idee demokratyczno-ludowe. Blisko związany z Cyganerią warszwską był m.in. C.K. Norwid i Teofil Lenartowicz.