- Symbol
- motyw lub zespół motywów ukrywający głębsze treści refleksyjne, pod obrazem zastępczym, ale estetycznie samowystarczalnym. Odbiór symbolu wymaga dwustopniowej interpretacji semantycznej: zlokalizowania określonej całości (postaci, przedmiotu, sytuacji, zdarzenia, fabuły) w obrębie świata przedstawionego utworu i rozpoznania w owej całości wykładnika znaczeń zaszyfrowanych. Dwustopniowość taka łączy symbol z alegorią; w odróżnieniu od alegorii symbol jest nieprzetłumaczalny za pomocą żadnej znanej parafrazy, zagadkowy, niekonwencjonalny i wieloznaczny, nie jest informacją o zjawisku i nie ogranicza się do funkcji zdobniczej. W zamian za to próbuje wyrażać takie odcienie otaczającej nas rzeczywistości oraz takie odcienie emocjonalne, dla których zasób leksykalny, którym dysponujemy, nie wystarcza. Alegoria podlega zasadniczo jednej tylko interpretacji, która wymaga od odbiorcy odpowiedniej erudycji i znajomości reguł odczytywania, natomiast symbol otwiera możliwości różnych rozumień i interpretacji (np. postać Chochoła z Wesela Stanisława Wyspiańskiego).
Symbol w literaturze stał się szczególnie popularny w poezji mistycznej, twórczości pisarzy baroku i romantyzmu czy przede wszystkim symbolizmu (np. poezja S. Mallarmego, dramaty Maurycego Maeterlincka), któremu nowoczesna świadomość estetyczna zawdzięcza rozwiniętą koncepcję symbolu, uzupełnianą potem nowymi wątkami, zwłaszcza przez myślicieli i pisarzy pozostających w kręgu oddziaływania doktryny psychoanalitycznej. Nie była to koncepcja jednolita; w różnych jej odgałęzieniach występowały rozmaite ujęcia stosunku między znakiem symbolicznym a jego ukrytą treścią. Stosunek ten przedstawiano m.in. jako opozycję wyrażalnego i niewyrażalnego, zmysłowo uchwytnego i duchowego, skończonego i nieskończonego, egzystencjalnego i esencjalnego (istotnościowego), społecznego i indywidualnego, świadomego i nieświadomego.
Bibliografia[]
- Symbol w serwisie Hamlet
- Jan Zygmunt Jakubowski "Młoda Polska - literatura polska", PZWS, Warszawa 1972